SIETE POEMAS EN NAHUATL DE XALITLA, GUERRERO

POEMAS EN NAHUATL
ALFREDO RAMIREZ C.
Traduction al Castellano: E. FERNANDO NAVA L.

SIETE POEMAS EN NAHUATL DE XALITLA, GUERRERO
ALFREDO RAMIREZ C.
Traduction: E. FERNANDO NAVA L,
Presentation que se le hace a siete poemas de Alfredo Ramirez, ha- blante de nahuatl, en la que se nota parte del origen de dichas obras y parte de la naturaleza de este autor; escrito por Enrique Fernando Nava Lopez.
Quiero comenzar didendo que es gran honra para mi tomar la palabra en este momento y para este asunto. Tenga por verdad el gentil lector que me es grato hablar del poeta Alfredo y de esta parte de su obra que ahora comparte con nosotros. En seguida paso a ma- nifestar lo que ya esta advertido.
Algunas de las poesias aqui incluidas, las ha dedicado el poeta a quien esto escribe. El total de los textos estan dispuestos de modo cro- nologico y arrancan de los tiempos en que Alfredo y yo comenzamos a hablar de nuestras poesias y de las palabras de nuestras respectivas lenguas. El periodo ser4 de escasos seis meses, terminando en marzo de 1986.
En las poesias, Alfredo plasma una serie de sentimientos que han sido disparados por situaciones que nos ha tocado vivir juntos. Por ahi se habla de una musica que ha conducido a una buena tierra de cultivo donde las notas son fructifero abono y las letras son sol y ro- cio. Alude a nuestros respectivos cantares y sigue, pues, la musica de fondo; estd la musica como alfombra donde corren y descansan, gri- tan y murmuran sus voces en nahuatl y mis voces castellanas, Luego hay lluvias y torrentes, hay abundancia que beneficia y que tambife satura. Todo esto es motivado por vivencias concretas; Alfredo ob- serva, siente, matiza y escribe. Sabe que la palabra ayuda a conservar y en su poesia, 61 siembra arboles milenarios que Uevan en sus hojas los recuerdos de aquello que nos ha hecho reir y de lo que nos ha hecho enojar. Si, son muchos arboles con raices nahuas que siguen abrazadas a las entranas de la tierra. Poco mas adelante hay un brin- co de la raiz a la liana, pero sin salir del mismo tronco, sin bajarse

POEMAS EN NAHUATL
409
de las ramas, Y es ahi afuera, como dice el poema, donde hemos tenido un encuentro; donde aquel barbaro del norte, que antes sor- prendia gritando y tirando flechas, ha llegado cantando y bendicien- do, Pero, ^cual seria el valor de todo esto si acaso Alfredo dejara su raiz, abandonara su lengua nihuatl? Creo que si mi amigo, el poeta, trozara su vida de modo que la raiz permaneciera inerte y hundida bajo la tierra y tratara solo de mantener el tronco, sus ramas, hojas, azahares y frutos, no muy lejano estaria el momento en que todos sus poemas se convertirian en ramerio, en hojarasca muy facil de ser arras- trada por los vientos. Pero esto no ocurre asi; en la ultima poesia leemos que Alfredo posee sus flores, las que a el le han brotado, las que 61 ha creado. Y ese nacer de flores seria imposible sin tener una raiz.
No solo hay en Alfredo raiz e inconmovible tronco; se asemeja a un caracol que es dueno de una invaluable espiral interna. Es tarn- bien como un pez, dueno de un mundo en el que nosotros solo cha- poteamos y nos zambullimos; mientras que 61 puede oler el aroma de las flores marinas y percibir la fragancia de los mantos de coral. No solo su lengua, el nahuatl, le da estos matices que vengo nombrando, sino que tambifa el puno de su alma, la letra de su corazon, y, entre otras cosas, la decision de ser poeta.
La inteligencia de quien lee, le habr& llevado a la razon de que no he hecho comentario a un par de poesias. En cuanto al origen de estos dos poemas, primero y quinto, yo nada tuve que ver. Lo que si me incumbe es decir que el autor tuvo a bien incluirlas, en su res- pectiva secuencia temporal, junto a las demas, Esto, por entendido lo tengo, habla en favor de Alfredo, porque nos muestra el total de sus cantos eseritos provenientes de un lapso de su vida; Integra es su existencia.
Con lo anterior, habra captado el lector algunos rasgos de la na- turaleza del poeta, pero intento terminar esta presentacion con otras palabras que haran por describirle: he visto a Alfredo llenarse de con- tento, llorar ante la platica de los campesinos y regocijarse con la poe¬sia popular; lo he visto disgustado y desesperado; timido y combatien- te; orgulloso y dispuesto. S6 que nunca lo vere derrotado y espero que mis palabras no lleguen a decepcionarlo.

410
ALFREDO RAMIREZ C,
MOCHALCHIU YAU
Aman otihuetz ihuan timococohua’ otihuetzito’ campa’ miac huiztli’ itic zoquiatl
motlacayo’ aman yezquiza5
quen nicnequizquia nichocaz mohuan
pampa nehua’ no’ onicmat
tlin aman tehua’ ticmaztoc
aman timococotoc
ihuan timoyolcocotoc
aman quiahui’ ihuan nochi’ xoxohqui’
aman xihutli ticatequia’ ica mixayo’
aman nochi’ yau tlatzintlan
nochi’ mixayo’ peyahui’ ihuan notlalohua’
aman nicnequizquia nichocaz mohuan
ihuan zepan ticatequizquian xochime ica tixayo’
tleca otiquixmat ihuan tleca oniquixmat
un tlin otiquixmat
zano’ yehua’ oniquixmat
un chalchihuitl tlin tehua’ tictlazotlaya’
miaque quitlazotlayan
ihuan yehua’ quitetemohuaya’ ichalchiu
un chalchihuitl tlin xqueman quinamiquiz
un chalchihuitl tlin yehua’ quitetemohua’
xoquitla xocnezin
ihuan ihcon caz noziauhcahuaz
pampa aman xocquichihuan chalchiuhte
un tlin yehua’ quita’ chalchihuitl
zan tlapahli xoxohqui’
aman mochalchiu oticpolo
ihuan yehua’ no’ oquipolo ichalchiu
aman xmotlali’ ihuan xquita’ mochalchiu
pampa yehua’ nochipa’ quipolohua’
^aman ticmati’ tleca xonicnec onimitzixmat?
pampa zepan titlayohuizquian
ihuan nehua’ xocnicnequi’ nitlayohuiz
mazque aman nitlayohuitoc
pampa amantzin nicmaztoc quenon titlayohuitoc.

FOEMAS EN NAHUATL
411
TU CHALCHIHUITE SE VA
Ahora has caido y te dueles,
fuiste a cacr donde hay muchas espinas,
dentro del agua lodosa.
Tu cuerpo ahora sangra; c6mo quisiera llegar a llorar contigo porque yo tarnbien sent! lo que ahora td estAs sintiendo:
Ahora estas doliente
y de tu corazon tarnbien te estas doliendo.
Ahora llueve y todo reverdecc, ahora riegas el bosque con tus lagrimas, ahora todo se va hacia abajo, todas tus lagrimas resbalan y corren.
Ahora quisiera llegar a llorar contigo
y ‘l'16 juntos reguernos las flores con nuestras lagrimas;
porque lo conociste y porque lo conod,    ’
eso que tu conociste
es lo mismo que conod;
ese chalchihuite que tu amabas
muchas lo deseaban;
y A busca su chalchihuite,
ese chalchihuite que jamas encontrara,
de esos chalchihuites que busca
ya no se ven, ya no surgen
y, probablemente, asi llegara a cansarse.
Porque ahora ya no se hacen chalchihuites: de ese chalchihuite que 61 ve es solo tono verdoso.
Ahora perdiste tu chalchihuite y el perdio tambi6n su chalchihuite; ahora sientate y aprecia tu chalchihuite porque el siempre 1<K extravia.
Ahora, ^sabes porqu6 no quise conocerte? porque juntos sufririamos y yo no queria llegar a sufrir, aunque ahora estoy sufriendo
porque en este momento me estoy dando cuenta como te eneuentras
[sufriendo.
2S

412
ALFREDO RAMIREZ C.
CE XOCHITL IZTAC IHUPAN CE CHICHILTIC
OTIQUINMECOTI IPAN NOMAHUAN
Tlaco’ motlahuil oniquixmat
zan tlaco’ oniquixmat
ohueloniquitac un tlaco’ ihuan
xohueloniquitac nochi’
tehua’ motoca tlahuihli’
ica motlahuil otinech-chocti
ica motlatzotzonal otinechpacti
motlahuil ihuan motlatzotzonal oyecoque
nechpactian ihuan nech-choctian
aman onazic campa naziznequia mohuan
ihuan tonazitoc campa xaca huelazi’
pampa umpa nochi’ ohuitziohuaca’
aman nochi’ polihui’ ipan in otli’
campa nehua’ nimohuitiaya’
opoliuque huitzcuhte campa nomelahuaya nohui’
aman nomelahuan xochime ipan in otli’
ihuan nitlacza’ innenepantlan xochime
nohui’ quiyecanan xochime
ihuan huizte nocuepan xochime
aman xochime iztaque ihuan chichiltique
quiyecanan nohui’
ihuan ninenemi’ ipan inxihuio’
aman motlatzotzonal quinpactia xochime
ihuan xochime quinmatequia ahuixtli’
ihuan motlahuil nechyecana’
noxochihuan tehua’ tiquimpia’
ihuan moxochihuan nehua’ niquimpia’
aman tehua’ tiquinmatequia’ ica mahuix
noxochihuan ihuan moxochihuan
ihuan tiquimpactia ica motlahuil ihuan mocuicau
ihuan tiquinmaltia’ ica mahuix
pampa oponiton ipan motlalhuan.

FOEMAS EN NAHUATL
413
UNA FLOR BLANCA Y UNA ROJA LAS HICISTE LLEGAR A MIS MANOS
Conod la mitad de tu iluminar, solamcnte la mitad he conoddo, pude apreciar esa mitad y no le pude ver completa.
Tu te llamas “luz”:
con tu iluminacidn me hiciste llorar,
con tu musica me causaste alegria;
tu iluminar y tu musica llegaron,
me vuelven contento y me ponen a llorar,
Ahora llegue a donde queria llegar contigo.
Y    estas Uegando a donde nadie puede llegar porque ahi todo se habia transformado en espinas.
Ahora todo se pierde en ese camino,
por donde yo caminaba;
se perdieron los espinales donde se tendia mi camino. Ahora se tienden las flores en ese camino y doy pasos entre las flores.
Mi camino es guiado por las flores; ahora las flores blancas y rojas guian mi camino y ando sobre sus petalos; ahora tu musica alegra a las flores y las flores son regadas por el rocio,
Y    tu iluminar me guia.
Mis flores tu las posees y tus flores yo las tengo, ahora tu las riegas con tu rodo: mis flores y tus flores.
Y    las alegras con tu iluminar y tu canto, y las banas con tu rocio
porque han renacido por tus tierras.

4L4
ALFREDO RAMIREZ C.
IN TONALTZINTLI OYECOC MOXIUHXOCHICUICA U
Ipan in tonahli oyecoc moamau
ipan in tonahli onimitzitac ihuan otinechmac moxochicuicau in tonahli onic-hueycachiu
ihuan aman caz tehua’ ticmayanaz noamacuicau ,
pampa opoliu aquin quimayanaya’
nican opoliu ipan noamacuicau
ihuan aman tehua’ oticyoltilico’
noamacuicau ica moxochicuicau    . . .
aman oyecoc moxochicuicau
ihuan aman in ihuitl ye hueltlatlapahlotia’
ipan in tonahli oticueliti
ihuan ohuel oticquixtili tlapahli’
aman papaqui’ pampa occepa’ tlapapahlotia
ihuan ihcon oticyoltili ica moxochicuicau
in tonahli opeu nononotzan mohuiu ihuan nohuiu
aman matiquincahuilican manononotzacan
maquiquixtican moxochicuicau ihuan noamacuicau
matiquincahuilican manocuicatican
quen ome’ xiuhtototzitzinte
aman xcahuili’ manocuicati’ mohuiu ihuan nohuiu
quen cua’ nocuicatiaya quen ce cenzontli’
ihuan manopatilican incuicau
xmaca’ mocuicau
ihuan mamitzmaca icuicau
manotlacualtican cazano’ ce’ cuicatl
mocuicau ihuan icuicau    .
pampa un aquin ihuan nocuicatiaya oquipolo
ihuan aman in tototzintli’ papaqui’ ihuan nocuicatia’
pampa oquinexti ce’ xiuhtototzintli’
aquin cuica’ ixochicuicau
aman oticyoltilili iamacuicau
aman nocniu tinechpapactia’ ica moxiuhxochicuicau.

POEMAS ztf NAHUATL
415
EN ESTE DIA LLE06 TV "BELLO CANTO FLORIDO
En este dia llego tu escrito.
En este dia te vi y me diste tu canto florido, yo hire de este dia el mas glorioso
y ahora, quizas, td condufiiras de la mano a mi canto escrito.
Porque se ha perdido quien antes lbs orientaba.
Aqui se perdio, en mi canto escrito
y ahora tu veniste a reviializar
mi canto escrito mediante tu canto florido.
Ahora llego tu canto florido
y ahora esta pluma ya puede pintar todo lo existente, en este dia, tti lograste que pudiera hacer esto.
Y    fue posible que motivaras a que la tinta de colores salient.
Ahora, que alegrfa, porque de nuevo los colores se aplican a todas
[las cosas.
Y    asi la revitalizaste con tu canto florido.
Este dia comenzaron a platicar entre si, tu pluma y mi pluma;
ahora dejfimoslas que se platiquen,
que les saiga tu canto florido y mi canto escrito,
dejemoslas que canten.
Como dos preciosas avecillas.
Ahora permitele que cante tu pluma y mi pluma, como cuando cantaba como un cenzontle y que se alternen el canto; dale tu canto y que te de su canto,
que se alimenten mutuamente con un mismo canto.
Tu canto y su canto,
Porque aquel, con el cual cantaba, se perdio y ahora este pajarillo esta muy feliz y se desvive cantando porque encontrb una hermosa ave pequena quien lleva su cahto florido.
Ahora le revitalizaste su canto escrito.
Ahora, amigo mio, haces que este feliz con tu bello canto florido.

416
ALFREDO RAMIREZ C.
OQUICEHUI QUIAUTLI NOTLIU
Opeu xopaniztli
ihuan tlacame pehuan tequipanohuan
pehua’ xopaniztli ihuan pehua’ quiahui’
nochime tlacame yahue’ ihuan tequipanohuan
cuican inau cuican intlaxcal
ihuan tehua’ ticuica’ zan ce’ tlaxcahli’
aman oyecoc xopaniztli ihuan opeu quiahui’
quiahui’ catonahli quiahui’ cayehuali
aman nochi’ cuhxiuhtli ihuan cuhte
pehuan itzmolinin
ihuan nochime in yopilincan
opeu quiahui’ ihuan xopaniztli
aman nochi’ xoxohuia’
ihuan tlacame tlacuan itlampa cuhte
in tlacame tlatlatian itlampa cuhte
quiahui’ ihuan tlacame quicuan tlaxcahli cecec
pampa quiautli oquincecehuili intliu
quiautli’ oquicecehui nochi’ tecohli’
ihuan tehua’ oticcehui notliu
quiahui’ quiahui’ ihuan quiautoc
ihuan cocone nahuiltian itlampa quiautli’
cocone nopaltilian itlampa quiautli’
nochime tlacame tequipanohuan
ihuan cocone nohuapahuan
aman tehua’ ihcon timohuapahua’
quiautli’ nochi’ cuelquihuapahua’
ihuan nochi* huelquicehuia’
quen tehua’ nochi’ hueltic-huapahua’
ihuan nochi’ huelticcehuia’
opeu xopaniztli ihuan opeu quiahui’
ihuan nochime tlacame opeu tequipanohuan
quiautli’ nochi’ oquicehui
ihuan nochi’ oquixoxohuili
aman nochi’ xoxohqui’ ihuan nochi’ ceutoc
ihuan tehua’ oticcehui notliu.

PQEMAS EN NAHUATL
417
APAG6 LA LLUVIA MI POGATA
Comenz6 el tiempo de to lluvias y los hombres comenzaron a trabajar.
Comienza el tiempo de las lluvias y empieza a llover: todos los hombres van a trabajar, llevan sus bebidas, llevan sus tortillas y td llevas una sola tortilla.
Ahora empezo el tiempo de to lluvias y empezd a llover. llueve de dia, llueve de noche.
Ahora todo retono y Arbol
empiezan a revestirse de verde
y todos ellos ya estaban marchitos;
empezd a llover y comenzd el tiempo de to lluvias,
ahora todo reverdece.
Y los hombres comen bajo los arboles y los hombres hacen su fogata bajo los Arboles.
Llueve y to hombres comen tortilla fria, porque la lluvia apagd sus fogatas; la lluvia apagd todas las brazas y tu apagaste mi fogata.
Llueve, llueve y estA lloviendo y to ninos juegan bajo la lluvia, to ninos se empapan bajo la lluvia.
Todos los hombres trabajan y to ninos se crfan; ahora, tu, asi te desenvuelves; la lluvia todo puede criar y todo puede apagar.
Como tfl, que puedes hacer que todo se desenvuelva y puedes apagarlo todo.
Comenzd el tiempo de las lluvias y comenzd a llover y todos to hombres comenzaron a trabajar.
La lluvia apagd todo y todo lo reverdeeid;
ahora todo estA reverdecido y todo estA apagado; tu has apagado mi fogata.

418
ALFREDO RAMIREZ G.
TEHUA’ OTIHVAC
Onimitzm amanca ipan ce ixtlahuac
nochipa’ upma nimitzitaya’ ipan in ixtlahuac
ihuan tehua’ xocoticnec otinen mazque nimitzatequiaya*
opeu tihuaqui’ opeu timiqui’
oniquitac cua opehque huaquin momahuan
opeu huaqui’ motlacayo’ ihuan mixtehuan notzacuayan
onimitzmaman ihuan nimitzatequiya’
ihuan tehua’ ticnequia’ tihuaquiz
ihuan nehua’ nictetemohuaya’ quen maca tihuaquiz
pampa nehua’ nimitztlazotlaya’ ihuan yehuaica nimitzatequiaya’
ninenemia’ tlacpac ninenemia’ tlatzintlan
nictetemohuaya’ quen xtihuaquiz
ihuan tehua’ xocticoniya tlin nimitznianiliaya’
aman nehua’ xoc-huelnimitzyoltiliz
pampa xocoticceli tlin nimitzmaniliaya’
aman onoman atl can nimitzmaniliaya
nehua’ onimitzmamanca ihuan xocoticceli nau
aman noxal cohuac
ihuan aman quema aic huelticpiaz nau
cua onimitzmaman nochipa’ nimitzmaniliaya atl
icuacon nochi’ ticceliaya tlin mimitzmaniliaya’
aman onimitzxhuiti nau ihuan xocmeya ipan in ameyahli
ihuan tehua’ ticnequia’ tihuaquiz aman te xhuaqui’
pampa nehua’ aman onimatlami    .
xoc-huelnimitzmaniliz tlin nimitzmaniliaya’
pampa aman tlin nocahua’ xoc-huelnimitzmaniliz
pampa nehua’ ocnicnequi ninemiz
un tlin oticamancau aman nehua’ nicchichinaz
aman in nechnemititoc tlin onimitzmanili ihuan xoticceli
tehua* zari tictetemohuaya quenon tihuaquiz
ihuan aman tlin oniciAamanca omic
ihuan tehua’ ticnequia’ tihuaquiz ' "    '    '
aman te TEHUA’ OTIHUAC.

FOEMAS EN NAHUATL
419
TtJ TE SECASTE
Te plante en un llano;
ahi te miraba siempre en ese llano.
Y tu ya no deseaste vivir a pesar de que yo te regaba; comenzaste a secarte, comerizaste a morir, vi cuando comenzaron tus ramas a secarsc; comenzo a secarse tu cuerpo y tus ojos se cerraban.
Te plante y te regaba y tu querias Uegar a secarte
y yo buscaba la forma de que no fueras a secarte.
Porque yo te amaba y por eso mismo te regaba.
Caminaba arriba, caminaba abajo,
buscaba como no te secaras
y tu ya no bebias de aquello que te ofrendaba.
Ahora ya no podr6 reanimarte
porque ya no recibiste de aquello que te ofrendaba.
Ahora se encharco el agua donde te ofrendaba,
Yo te plants y ya no recibiste mi agua,
Ahora se seco el agua de mi arena y ahora si, jamds podr&s tener de mi agua.
Cuando te plante siempre te ofrendd agua;
en aquel entonces todo recibias de aquello que te ofrendaba.
Ahora mi agua fastidio tus adentros y ya no emana de este manantial; y tu querias llegar a secarte, ahora pues, secate.
Porque se me termino el agua,
ya no podre ofrendarte de aquello que te ofrendaba,
porque ahora de aquello que queda, ya no lo podre ofrendar
porque yo aun quiero vivir;    ...    ,    ,
aquello que dejaste encharcar ahora yo lo sorberf,
ahora esto me esta reanimando, de aquello que te ofrende y no recibiste.
Tu solo buscabas como llegar a secarte
y ahora aquello que plante murid
y tu querias llegar a secarte.
Ahora si, tu, te secaste.

420
ALFREDO RAMIREZ C.
OTINECHOLINALTI
Nimolinia’ ipan ce mecatzintli’
niau ihuan nihuahlau ihuan zan nimolinia’
ihuan tehua’ mecatzintli* tinecholinaltia
aman mopan nimacopilohua’ mecatzintli’
ihuan tinecholinaltia
aman tinechnemitia ihuan tinechyoltilia
tinechmaca’ mochicahualiz mecatzintli’
aman zepan tipatlanin ihuan tehua’ tinechpatlanaltia
tinemi’ ihuan ninemi’ ihuan nehua’ nimitznemilia
otecoc chihcimacatzin ihuan otinechyoltili
aman tehua’ tinechtlatzotzonilia ihuan tinechpactia
oyecoc moteotzin chichimecatzin ihuan nechmachiotia
aman quema tehua’ ohuelotinecholinalti
ihuan nehua’ yehuelnimolinia
hueca onipatlanito’ campa zan nimitznemilia
oyecoc moteotzin ihuan onechmachioti
aman ipan in amatl nimitznemitia
campa nimitzelnamiqui’ ihuan nimitzmanilia
hueca otinechpatlanalti ihuan umpa onimitznemili
yehuaica aman mazque hueca tinemi’ tinechnemitia
otecoc chichimecatzin ihuan ica momecatzin tinecholinia
aman yau nonemilizcampa onimitznemiti
opeu ninemi’ ihuan opeu ninenemi’ pampa tehua’ no’ hueltimolinia
chihcimacatzin tehua’ nochi’ huelticpachihuitia
aman opeu ninemi’ ihuan opeu ninenemi’ ihuan tehua’ nochi’ otic-
[pachihuiti
pampa tehua’ hueltipetlani ihuan hueltinechpetlanaltia ticpetlanaltia un aquin nolinia
aman nochihuian ninezi’ pampa tehua’ otinechpetlanalti
opeu tinezi’ ihuan opeu nimitztenehua’
ihuan moteotzin yecoya’ ihuan nechmachiotiaya
aman tehua’ CHICHIMECA otimecoti
ihuan tehua’ CHICHIMECA otinecholinalti
quema OTICOLINALTI nocuicau.

POF.MAS EN NAHUATL
421
TO ME ESTREMECISTE
Yo me columpio en una liana,
voy y vengo y es simplemente columpiarme;
y td, liana, haces que me columpie.
Ahora es en tu cuello que me descuelgo, liana y haces que me columpie.
Ahora me das vida y me haces resucitar, me transmites tu fortaleza, liana.
Ahora juntos volamos y es que tu me haces volar, vives y vivo y es en t! en que estoy pensando; llegaste Chichimeca y me has hecho resucitar.
Ahora tu ejecutas musica para mi y me alegras; lleg6 tu Dios, Chichimeca, y me bendice.
Ahora si, bien has logrado td estremecerme y yo ya puedo columpiarme.
Lejos fui a volar, alld en donde solo en ti pienso llego tu Dios y me bendijo.
Ahora es en este papel en que te vivifico perpetuamente, donde te tengo presente y asi es como te doy mi ofrenda.
Lejos fue a donde me hiciste volar y alld en ti pense pero ahora aunque andas lejos, logras que este vivo.
Llegaste Chichimeca y con tu liana me columpias;
ahora va mi pensamiento ahi a donde te puse en vida;
inicio mi vida y comencd a caminar porque tu tambidn puedes co-
[lumpiarte.
Chichimeca, td, con un gesto reverencial, a todo deseas un bien seguir; ahora inicid mi vida y comencd a caminar y tu a todo deseas un bien
[seguir
porque en ti esta poder resplandecer y logras que yo resplandezca. Haces resplandecer a quien se columpie.
Ahora me hallo en todas partes porque tu lograste hacerme resplan-
.    [decer.
Comenzaste a estar en todo lugar y yo comence a dedr lo que td eres. Ahora td Chichimeca, te manifestaste y td, Chichimeca, me has llegado a estremecer.
Si, estremeciste mi canto.

422
ALFREDO RAMIREZ C.
XOCHIME NOQUITZQUIAN IPAN MOTLACAYO3
Aman nochi’ niquiyehua’ ihuan tehua’ nochi’ tiquiyehua’
can tiau can tinenemi’ tiquiyeutinemi’
moxochiu niquiyehua’ ihuan tehua’ tiquiyehua’ noxochiu
noxochiu pehua’ momolehui’ ihuan notepehuan ipan motlacayo’
aman motlacayo’ chichilihui’ ihuan iztaya’
pampa ome xochime momolehuin
ihuan notepehuan ipan motlacayo’
aman xquiyehua’ noyoltzin maca notepehuaz ipan motlacayo’
pampa noxochiu iztac ihuan chichiltic omomoleuqUe
ihuan peyahuin ipan motlacayo’
aman nechnemitian moxochihuan
pampa noxochihuan peyahuin ipan motlacayo’
ixihuiotzitzihuan caltian motlacayo’
quitlapachohuan motlacayo’
ihuan ihcon nicmatoca motlacayo’
aman timoquentitoc ica ixihuiotzitzihuan noxochihuan
ihuan nehua’ xoc-huelnimitzita’
pampa ixihuiotzitzihuan noxochihuan
pehuan noquitzquian ipan motlacayo’ cuechahuac
ocuechau motlacayo’
ihuan pehua’ ponin noxochihuan ipan motlacayo*
aman otimoquenti ica xochime
ihuan tinechtecuia ica moxihuiotzitzihuan
ihuan yehua’ tictlapachohua’ ica moxochitlacayo’
aman nochi’ tiquiyehua’ ihuan nochi’ niquiyehua’
ihuan noxochihuan tiquinmiyehua’ ipan motlacayo’ cuechahuac
aman xquiyehua’ in amatl
ihuan xquinmiyehua’ noxochihuan
pampa yehuame mitztlazotlan ihuan mitzhueyicachihuan
motlacayo’ cuechahui’ ihuan in xochime nohuapahuan
ihuan tehua’ ihcon tinechhuapahua’
ihuan moxochiu tic-hueyicachihua’
ihuan nonemitia ipan motlacayo’ cuechahuac
aman xtlazotla moxochiu    .    .    .    ,
pampa ononemitito* ipan motlacayo’ cuechahuac
ihuan ticnemitia ica motlacayo’ cuechahuac
ihuan zano’ umpa nonemitian noamahuan
ihuan tehua’ tiquinhueyieachihua’ noamahuan.

POEMAS EN NAHUATL
423
LAS FLORES PRENDEN EN TU CUERPO
Ahora todo lo guardo y tu todo lo guardas, a donde vas, por donde caminas, andas guardando.
Tu flor la guardo y tu guardas mi flor.
Mi flor comienza a desintegrarse y se desliza para estar sobre tu cuerpo. Ahora tu cuerpo se tine de rojo y de bianco porque dos flores se desintegran y se deslizan para estar sobre tu cuerpo,
Ahora guarda mi corazon, que no llegue a deslizarse para estar sobre
[tu cuerpo
porque mi flor blanca y la roja se desintegran y resbalan para estar sobre tu cuerpo.
Ahora me revitalizan tus flores
porque mis flores resbalan para estar sobre tu cuerpo; sus petaios bafian tu cuerpo, tapan tu cuerpo
y de ese modo yo acaricio tu cuerpo.
Ahora te estas vistiendo con los petaios de mis flores
y yo ya no logro mirarte
porque los petaios de mis flores
comienzan a prender sobre tu cuerpo humedecido.
Se humedecio tu cuerpo
y se comienzan a abrir mis flores sobre tu cuerpo.
Ahora te has vestido de flores
y me envuelves con tus petaios;
y la cubres a ella con tu cuerpo enflorecido.
Ahora todo lo guardas y todo lo guardo y mis flores las guardas en tu cuerpo humedecido.
Ahora guarda este papel
y guarda mis flores,
porque ellas te aman y te glorifican.
Tu cuerpo humedece y estas flores se acrecentan y tu asi me acrecentas; y a tu flor la glorificas y cobra vida sobre tu cuerpo humedecido.
Ahora am a a tu flor
porque fue a cobrar vida sobre tu cuerpo humedecido y tu la vivificas con tu cuerpo humedecido Y alia mismo se vivifican mis escritos y tu glorificas mis escritos.


Comentarios

Entradas populares