TLAHTLAPOWALTIN CUENTOS TLEN POWI ITLAHKOTIAN VERSIoN NAHUATL ESPAÑOL6
MIKTLI ITLAHTOL
EL MENSAJE DE UN DIFUNTO
Ramón tEpolE gonzálEz
zongolica, VERacRuz
Sen tlakatzintli okinekiaya kiittatih sen iyolikni tlen ochanchiwaya
ichin okse altepetl tlen amo wehka
okatka. Tlahkotonalli oyahtikiski wan
kemin okinixmatiaya nochtin
ohpitzaktin, otlakotontiyah kanpa
okachi kualkan ahsiti. Tlahkotian millan wan kahwentlan sankuinalli opanotiyah
wan amo okimachilih kenemin ahsito
ipan sen ohtlamaxalli kanin
omosewihtoka se wewetzin
ipan se tetl. Ihkuak okahsito niman okili:
—Tlen tikchiwa? Wewetzin okinankili:
—Nimoyehyekohtok, amati kox itlah amo kuali onikchih itech nonemilis,
miak onitekipano nochi tlen oniktlanki nochokowah onikinmakak, maski amo wel
miak, inon tomin tlen nikinkahtewilis, welitis kinahxilis ika
monekuitlawiskeh, wan yehwan amo
nechwelittah, yiwehkawitl amo witzeh,
axan san iwan
noxokoyo nichanchiwa wan walewa amo tikpiah tlen tikuaskeh.
Tlakatzintli okinankili:
—Amo ximotekipacho, tel amo
mahxilia ikinon amo
walehkoh, tikittas sanelihkika
ahsikiweh.
Wewetzin oksemi okiwalihto:
—Amo nikneltoka kox
ehkoskeh, nikmachilia yonechilkahkeh nokonewah, axan
nimitztlatlahtia ihkuak tikinittas, tikinmakas notlahtol, neh yononewak
wehka nipahpaxaloti wan amo
nikmati kox ok nimokopatih.
Tlakatzintli okihto:
Un señor tenía la idea de ir a
visitar a uno de sus amigos que se en- contraba
en una comunidad cercana. Salió de su casa al mediodía, el trayecto era
por unas veredas que pasaban enmedio de los cafetales, por ahí se fue y como ya
sabía el camino no se perdió.
Al llegar a un crucero encontró
a un conocido que era su amigo y que estaba sentado en una piedra a una orilla del camino. Le
habló diciéndole:
—¿Qué haces?
El otro le respondió:
—Aquí estoy pensando lo que ha sido de mi vida, lo que les he dado a
mis hijos, que no es mucho pero sí lo
suficiente para que vivan bien. Pero
ellos, parecen no darse cuenta de que
existo, tiene años que sólo vivo con el
más chico y los demás no me atienden, y a veces no tenemos para comer.
Le contestó:
—No te preocupes, tal vez por no tener tiempo a ti no te han venido a
ver, ya verás que cuando menos te lo esperes van a llegar.
El señor volvió a decir:
—No creo, ya pasaron mucho años
y no hay para cuando vengan, quisiera
que tú les dieras un mensaje cuando los veas, me harías ese favor, yo voy a
visitar a un amigo y no sé cuando regrese.
Le respondiò:
—Como no, con mucho gusto yo les digo lo quieras, pero no creas que no los vas a ver, ten
paciencia.
—Kema, tla ihkon tikneki,
nikinmakas, amo ximoxihxiko
yehwan walehkoskeh, tepìtzin ximochia.
Kemin wewetzin amokimatiaya tlahkuilos,
okikixti wan okimakak sen amatl
xoxolochtik wan okili ma kiihkuilili inin tlahtolli.
“Nokonewah: miak nemechtlasohtla, maski amo nikmati kenemin onkateh, tlalia onkipiah mokonewah
noso amo, kox kuali onchanchiwah kanin onkateh, neh nemechilnamiktok ika miak pakilistli, ihkuak
onneskeh miak oniktlasohkama noyolilis, axan xikmatikah mostla wiptla
nemechkahtewas wan amehwan ankihtoskeh kox kuali tekitl onikchi ihkuak onmoskaltihkeh, noso satekitl mowan onimokuahkualaniaya. Nochipa
oniknekiaya mowan onimotlahtlapowiskia wan amehwan amo kemanian
otechkakilihkeh. Onimotlahtolchikah
kanpa amehwan onyaskiyah
temachtiloyan, amati kox
amehwan ankiwelittah nochi
tlen onikchih. Amati kox ok nikakis tlenon
ankihtoskeh noso tlenon
ankiyehyekoskeh. San inmoyeknemilis nemechkahtewilia.” Anmotah
Tlakatzin okitlatih amatl
wan oyahki, oahsito
kanin oyaya, wan okichih tlen iteki. Yiteotlak okinamik
sen telpochtli tlen amatl okimakaskia omotlahpalohkeh wan oyahkeh kanin
ochanchiwaya wewetzin. Ihkuak ahsitoh,
tlakatzin wel miak omomawti,
wewetzin tlen ohtlipan okinamik kalihtik okatka yomomikilih. Niman
omotetlahtlanih:
—Kemanian oixpoliwik motahtzin. Okinankilihkeh:
—Yala oixpoliwik, otikahsitoh san kemeh kochtok ikahwentlan, wan
ichoko tlen xokoyotl otlanawatih
ma tikwalikakah.
Como el viejito no sabía
escribir, le pidió que lo hiciera un
papel arrugado que le dio, y le dictó este mensaje:
“Hijos los quiero mucho, a pesar de no saber como están, si tienen hijos o no, si viven bien en donde
quiera que estén, yo los recuerdo con
cariño y respeto aunque ustedes no se
encuentren aquí en este momento. Estoy
agradecido con la vida por haberlos tenido,
yo sé que en este tiempo de vida que me queda ustedes sabrán juzgarme si
lo hecho por mi estuvo bien o no, siempre quise hablar para resolver problemas,
nunca se me dio la oportunidad de ser escuchado, tuve la necesidad de ser fuerte
en la conducción de su vida para poder formarlos, tal vez a esta hora
crean que yo fui bueno, quizás ya no puedan decírmelo, o tal vez sí. No tengo
nada que heredarles sólo el haberlos formado para la vida. Los quiere mucho su
Padre”
Se guardó el papel, se despidió de su amigo y siguió su camino. Al
llegar a la comunidad realizó las actividades que se había programa- do y al
llegar la tarde encontró a un hombre que tenía años de no ver, recordó que era hijo del
amigo que vio en la mañana, le habló y le dijo que tenía un mensaje para él,
éste le invitó a la casa que visi- taba y al llegar ahí lo que encontró lo dejó
sorprendido: una persona estaba
tendida en la entrada de la casa y al acercarse y preguntar de
quién se trataba su sorpresa fue mayor,
pues le dijeron algunas personas:
—Ayer murió, lo encontramos en su cafetal como si estuviera dormi- do,
y su hijo más chico nos dijo que lo trajeramos para acá.
Él preguntó cada vez más
atontado:
—¿Cómo que murió ayer?
Kemin amo okineltokaya tlen
okilihkeh oksemi otlahtlanki:
—Kox melahkayopan oixpoliwik tetahtzin? Oksemi okinankilihkeh:
—Kema… yala kualkan ?
Ayikmitla okiwalihto, san omihyoka wan omoyehyeko:
—Tlalia yala oixpoliwik. Akin iwan onimotlapowi tlahkotonalli nepa
ohmaxalko?
Niman opehki tlakayowiwiyoka, sawel miak omomohti, okipopochwi, inawak
omixpoh, omotlatzahtzilih wan okinnotzki nochtin chokomeh wan amatl okinmaktili
ma kipowakah, yehwan nihki omomohtihkeh, ihkuak okitenkakeh tlen okihto intah.
Mostlatika tlakatzintli omokopki ichan, ihkuak opanoto ohtlamaxalli
kanin wewetzin okinamik, san kuali otlahtlachixki, ayakmo omomohti wan
okiyehyeko:
—Kuali ximosewi noyolikni,
motlahtol innawak mokonewah onikahxitito.
Moneki tonantzin wan totahtzin,
tikintlahpaloskeh ihkuak yoltokeh,
tikintlasohtlaskeh wan tikinmalwiskeh,
tlalia amo ihkon
tikchiwaskeh, maski yomomikilihkeh, yehwan
kualtis techiliskeh tlalia kuali
totlayehyekol.
Le dijeron:
—Sí… ayer…
Él ya no contestó, se quedó
pensando:
—Si él murió ayer, entonces ¿con quien hablé hoy?
Su cuerpo tembló de miedo,
y se santiguó frente al cadáver
que estaba ahí. Fue acercándose a los hijos que llegaron ese día porque
su hermano les avisó, y les dijo en secreto lo que él había vivido al
mediodía. Ellos leyeron el papel
que dictó el difunto,
también se sorprendieron y comprendieron lo que su padre les comunicó y que quizás
nunca escucharían de él. Se arrepintieron de no haberlo visto estando vivo,
aunque tal vez demasiado tarde.
Regresó a su casa al siguiente día, al llegar al crucero en donde el
día anterior platicó con su amigo se
quedó mirando la piedra en donde estuvo sentado el difunto y sin sentir miedo
pensó:
—Descansa en paz amigo, el mensaje fue entregado a tus hijos.
Si tenemos vivos a nuestros padres debemos quererlos, respetarlos, si no lo hiciéramos así, ellos
verán la forma de hacernos saber de
nuestra equivocación aunque quizás ya no
estén vivos.
WEWEH WAN
ICHATANAH
EL VIEJO
Y SU CHATANATE
JoRgE luís hERnándEz
rAFAel delgAdO, VerAcruz
Nepa wehka, itech sen
altepetl, inin tlamantli opanok: Sen tonalli kualkantika, sen
wewetominyoh okinnotzki nochtin telpochtin, tlen itech inon altepetl ochanchiwayah. Achto okimotlakewih sen choko ma kinpowah
keski owalehkokeh. Satepan okinilih inin tlahtolli:
—Xikittakah, itech inin
tonalli miak xiwitl onikontlamito, sawel yiniwewe, nokonewah
yomoskaltihkeh wan wehka oyahyahkeh,
axan amikah nopantlachia, nosiwa nihki yiwehkikah omomikilih.
Amehwan antelpochtin, anchihchikawakeh, ikinon axkan
nikan onemechnotzki, nihki anmonawak nimotlasohkamati. Kemin amehwan,
ihkon onitelpochtik.
Niman inon wewe omotlalih ikaltenpan, wan okiwaltlahtlanih choko tlen
okilli ma kinpowah:
—¿Keski mowanpowah
otikinpoh? Choko okinankilih.
—¡Mahtlaktli wan ome!
Wewe okili:
—Teh mowan:
¡mahtlaktli wan eyi!
San niman
okinnawatih nochtin ma
motekpanakah, owalmasoh
ihtik ichatanah wan okinxehxelilih eheyi kamohxochitl, tlen
kuali yosewalowak, nihki ompa
okinpiaya ompoalli teokuitlatomin, wan
oksemi otlahto:
Esto sucedió en un lugar lejano. Cierta mañana un personaje adinera- do
y de edad avanzada, hizo un llamado a los jóvenes de la pequeña localidad y les
hizo el siguiente comentario:
—Bienvenidos jóvenes, quiero hacerles de su conocimiento que en este día cumplo bastantes años de vida, ya estoy viejo, ustedes saben
que mis hijos crecieron y me abandonaron,
se fueron de este lugar y viven lejos de aquí. Además, hace unos años mi
mujer murió, actual- mente vivo solo. Los mandé llamar porque ustedes son
jóvenes, fuer- tes físicamente e inteligentes y de verdad les agradezco su
presencia, hace muchos años yo tambien fui joven.
El hombre se sentó frente a
todos en el quicio de su casa, y con voz cansada pidió a un
joven que contara a los
presentes, después le preguntó:
—¿Cuántos son en total?
A lo que el joven amablemente contestó:
—¡Son doce señor! El abuelo le dijo:
—¡Y contigo trece!
Rápidamente les pidió que se
formaran, les fue entregando a cada uno tres camotes de flor de gladiolo
con el brote de la planta un poco grande, mismos que los tomaba de un chatanate
que tenía el señor, en donde había cuarenta
monedas de oro, al terminar de entregarles los camotes, éste volvió a
dirigirse a todos de esta manera:
—Inin kamohxochitl tlen nemechmaktilia xikintokakah, xikinkuetlawikah,
ihkuak xotlaskeh xikintekikah wan xikinwalikakah, oksepa nikan
timonamikiskeh ipan eyi
metztli wan tlahko,
tlen choko kinwalikas inon xochitl kitlanis inin tomin kostik.
Chokomeh oyahkeh inchan okichiwatoh tlen inon wewetzin
okinnawatih: okamohtokatoh.
Miak tonalli opanok wan
kamohtli tlen okitokkeh
amo oixwak, yehwan amo
okimatiayah kox yen
wewe okintzinnelwayokopinki wan okintzinxoleh.
Ahsik tonalli, nochtin
chokomeh okiwikayah eheyi
xochitl, choko tlen achto okinpoh
iwanpowah amitlah okiwikaya, tlakuitlapan omotlalito, onpa ixtleokochtoya. San niman wewe okintlahtlanilih ma kimaktilikah inxochiwah,
wan opehki kinpowa: eyi, chikuasen, chiknawi, mahtlaktli
wan ome, kaxtolli…
sempoalli wan kaxtolli wan se… wan ihkuak nochtin yokimaktilihkeh, wewe otlapoh:
—Nikan poliwi eyi
xochitl, ¿Akin amo okintemaktih?
Wewe okiwalittak
choko tlen amitla
okiwalikatoka wan okitlahtlanito:
—Tleka amo
otikinwalikak moxochiwah, koxamo kanah
otikinnamakak, kanin otikinkah?
Choko, omopina wan
okinankili:
—Amo
onikinwalikak wan amo kanah onikinnamakak, ompa nokalixpan onikintok
tlen otechmakatiek, nochipa
onikinatekih wan amo kemanian oixwakeh, mach nikmati tleka opalankeh.
—Bien jóvenes, los tres camotes
de gladiolo que les acabo de en- tregar
los deben sembrar, para ello deben cuidar de su crecimiento. Llegará el
tiempo en que florezcan y eso es exactamente
dentro de tres meses y medio,
nuevamente nos veremos en este lugar y
cada de uno de ustedes va a traer sus flores, alguno será el ganador de estas
monedas amarillas.
Ilusionados los jóvenes se marcharon
a sus respectivas casas.
Es- tando allá siguieron las
recomendaciones de aquel longevo hombre:
sembraron sus tres camotes. Con el correr de los días y a pesar de los cuidados
que tuvieron para sembrarlos los camotes
no enraiza- ron, hábilmente el viejo les
había raspado la raíz a cada uno de los bulbos.
Llegó la fecha pactada para reunirse con el anciano. Los jóvenes lle-
garon al lugar y cada quien llevaba consigo tres hermosas flores de gladiola.
Curiosamente uno de los muchachos se presentó
sin ellas, se sentó en un rincón
y se le notaba una tristeza enorme.
El recio hombre ordenó que cada uno le hiciera entrega de las hermosas es- pigas, él las fue
contando: tres, seis, nueve, doce, quince… treinta y seis… Terminada la entrega el hombre habló:
Faltaron tres flores por entregar,
¿Quién no las trajo?
El joven que al inicio contó al grupo se encontraba sentado separado de ellos, y bastante cabizbajo no se percató de la sorpresiva
presencia del viejo, que al momento le preguntó:
—¿Y tus flores, por qué no las trajiste? ¿Será acaso que las vendiste?
¿Dónde las dejaste?
Con pena visible, el joven le contestó:
Wewe okiwalihto:
—¡Nimitzkneltokilia motlahtol choko!
Okseki telpochtin san
opaktoyah wan owehwetzkatoyah,
okiyehyekowayah:
—Inon tetah techxehxelilis inon
teokuitlatomin, tlen kipia ihtik ichatanah.
Wewe okinnotzki telpochtin, wan
oksemi okinilih ixpan choko tlen amitla okiwalikak:
—¡Nikneltokilia itlahtol wan nikmawisitta!
Ihkuak tomin okimaktilih, nochtin
telpochtin san omihyokahkeh. Wewe
oksemi chikawak otlahto:
—Nochi tomin nikmaktilis inin
choko, yeh kualyotika
okitlanki, amehwan techkahkayawasneki. Inon xochitl tlen antechwalikilihkeh
amo yen kamohtli tlen yikeski mestli onemechmakak. Kamohtli tlen
ankiselihkeh, nonewian
onikinnelwayokopinki wan onikintzinxoleh, ikinon inon kamohtli opalanki, maski
okipiaya kualtzin iselo. Anmowanpo melahkayopan otlahto, amehwan amo.
Nochtin chokomeh tlen
owetzkatoyah san
omopachohkeh, ayakmo otlahtohkeh,
omopinatihkeh wan oyahkeh.
Inin tlahtolli technextilia: amo
ma titlakahkayawakah, ma
tiktenextilikah tlen melawak tlahtolli wan ihkon amo timopinatiskeh.
—Sí señor, no las traje y no es porque las haya vendido. Verá usted,
sembré los camotes que me dio, les eché agua a diario, pero jamás
enraizaron, al poco tiempo me percaté de
que se habían podrido, no se por qué.
El viejo pronunció estas palabras:
—¡Creo en tu sincera palabra joven!
El resto del grupo se reía y burlaba del honesto muchacho, estaban seguros de que el hombre ya
les iba a repartir el dinero que celosa-
mente guardaba en el chatanate. Dirigiéndose a todo el grupo dijo:
—¡Admiro tu honestidad joven,
recibe mis respetos!
Todo el grupo guardo silencio ante tales palabras, quedaron perplejos
al ver que el señor entregaba el dinero
al joven y habló enérgica- mente:
—A su amigo le entrego el dinero porque ganó limpiamente, ustedes quisieron tomarme el pelo. Las flores
que me entregaron no sé de que camote
salieron, pero les aseguro que no son de los que les entregué hace unos meses,
ya que para probar su virtud, les entregué
los bul- bos sin raíz, yo les raspé para que se pudrieran a pesar de que
tenían el brote ya grande. Entonces lo que me dijo su compañero es verdad,
ustedes mintieron.
Todos los jóvenes que se burlaron al principio se apenaron, se retira- ron del lugar agachados, por el
chasco que se llevaron.
Este suceso nos enseña a no mentir y a actuar con rectitud para no que-
dar en ridículo ante nadie.
TIXKOMITL
EL COMELÓN
lOrenzO tzOyOhuA BOniFAciO
zongolica, VERacRuz
Kihtowah tokohkolwah, okatka sen tlakatl tlen nochipan
otekipanowaya wan amo kemanian
osotlawaya. Ihkuak okikuaskiah itlah
nakatzintli, isiwa satekitl
okitlahmachiaya wan tlakatl miek okinekiaya nakakuas,
maski yiwel tomawak okatka. Walewa
okihtowaya:
—Tleka satekitl techtlahmachia,
lamah tzotzokatl? neh
nochipan nitekipanowa wan
nikwalika nochi tlen monehneki.
Isiwa okinahnankiliaya:
—Kuali xikilnamikto, ¬ miktlanpitzoxitontli nochtin tochanehkawah nihki
moneki nakakuaskeh wan teh satekitl titixkomitl.
Ihkon nochipan omokuahkualaniayah. Sen tonalli
tixkomitl okilih isiwa:
—Xikchipawa sen poyohtzin wan
ipan techtlaxkaltis, nikittatih sen noyolikni
ma nechtomintlaneti, yeh wehka chanchiwa
wan ikinon moneki miak nimotlakualwikilis.
Isiwa okiwelkakilih, okitlaxkaltih wan tixkomtlakatl onehnentiyah.
Ahsito ipan sen tlalmanalli kanpa omotzoponih wan okihto:
—Axan kemah amikah nechkuilis notlakual.
Achto otlastlakoh wan
kemin amikah okittak,
okikixtih itlakual. Sanelihkika se wewetzin okimonextilih, inon
tetahtzin okitlahtlanih:
—Tlen tikchiwa nikan
moselti nowanpo? Omotlakualtlatih wan
okinankilih:
—Wehka
nimotomintlanewiti ikinon nikan nimosewihtok.
Cuentan los abuelos que hace mucho tiempo existió un señor muy
trabajador, nunca descansaba,
el problema era que cada vez que su mujer le daba de comer algún tipo de
carne, ella sólo le daba una pequeña
porción, y él quería más. A pesar de estar gordo, a veces él decía:
—¿Oye mujer avara por qué me racionas la carne?, si yo siempre me
preocupo por traer lo suficiente a casa.
La mujer contestaba:
—Recuerda bien gordo marranudo,
también la familia tiene que co-
mer y tú te pasas de comelón.
Por eso, frecuentemente estaban riñendo. Un día, el comelón dijo a su
esposa:
—Mata un pollo, cocínalo bien y pónlo completo en mi bastimento con
muchas tortillas, porque voy a ver a un amigo para que me preste dine- ro, el
señor vive muy lejos y por ello necesito llevar suficiente comida.
La señora obedeció, hizo lo que le ordenaron y al poco rato aquel hombre emprendió el camino en busca de
su supuesto amigo. Al lle- gar a una loma se sentó a tratar de comer, para eso se dijo:
—Ahora sí, nadie me quitará la comida.
Observó a los alrededores para asegurarse que nadie lo viera y cuando
estaba a punto de sacar su
bastimento y se le acercó un viejito de
cara bondadosa, de vestimenta sencilla,
a quien no vio por dónde salió.
Éste le preguntó:
—Oye amigo a dónde vas?
Wewetzin oksemi otlahto:
—Tlalía motlakual
techyekoltis,
nimitztlanetis, san kech
tomin tiknekis.
Xitontlakatl okihto:
—Amo tehwatzin, tlasohkamati.
Wewetzin ayakmitlah
okitlahtlanilih, san okiwalihto:
—Ma niohtoka san
xikmatoh: Yen Teotl iwan otimotlapowih. Tixkomtlakatl amo okineltokilih, okimokechpanoltih itlaxkalpoxah
wan onehnentiyah.
Ahsito kanin okatka sen komolli wan oksehpa
omotlalih kanin
otlakuaskia wan omoyehyeko:
—Nikan amikah nechittas,
axan kemah niyektlakuas noselti.
Ihkuak okikixtiskia
itlakual okittak itzalan teyoh sen pinotl okistewak wan inawak ahsiko. Inon pinotl
okipiaya amo kuali itlachialis
wan nihki okitlahtlanih:
—Nowanpo, kanin tiyah?
Tixkomtlakatl okitlawelnankilih:
—Tlen moteki! Pinotl
okilli:
—Kuali nikmatok tiktemotih sen mowanpo, ma mitztomintlaneti. Tlalia
motlakual techyekoltis, nimitztleokolis
nochi tomin tlen tiknekis, kuali
xikmato: neh nitlawelilo.
Xitontlakatl omomohtih, amo
okixewilih tlen okitleokoliskia tlawelilotl, omoyolkuik wan
okinankilih:
—Amo nikneki motomin,
welitis nikmotlanilis tlalia
okachi miak
nitekipanos.
Rápidamente él guardó su comida y le respondió:
—Voy a buscar a un amigo, ya que necesito que me preste dinero. El
recién llegado le contestó:
—Si me invitas de tu comida yo te puedo prestar ese dinero. Él volvió a
decir:
—No, gracias.
El señor no insistió, y le dijo:
—Está bien, me voy, pero antes debes saber que yo soy Dios.
El obeso hombre no le creyó, tomó su bastimento, lo metió a la bolsa y
empezó a caminar. Después de un rato, al llegar a una rejolla dijo:
—Aquí voy a comer mientras nadie viene.
Y volvió a sacar sus cosas,
esta vez se sentó sobre
el suelo y al disponerse a comer, vio que detrás de una piedra grande salió una persona,
vestida con traje negro, buen calzado y mirada maliciosa, le hizo la misma
pregunta:
— ¿Oye amigo a dónde vas?
Y él le respondió de mala forma:
—No te importa. Entonces el de traje dijo:
—Yo sé que vas a buscar a un amigo tuyo para que te preste dinero, pero
si compartes tu comida yo te puedo regalar el dinero que quie- ras, porque yo
soy el diablo.
Él comelón sintió miedo, pero no cayó en la tentación y respondió:
—¡Yo no quiero tu dinero, puedo conseguirlo trabajando!
A toda prisa se puso de pie, tomó sus cosas y continuó su camino.
Nimantzin omoketzki, okinololoh nochi tlen okiwikaya, wan onehnentiyah.
Kanin osotlawato omoyehyekoh:
—Axan kema nitlakuas, maski ikah
ma walehko sawel nimayani. Oksemi
okikixtih itlakual, wan
ihkuak yotlakuaskia, sanelihki
okimonextilih sen siwatl wan okitlahpaloh:
—Panolti nowanpo,
koxamo tiknekiskia techonyekoltis sen kamatzintli motlakual?
Tixkomtlakatl
okikualankanankilih:
—Neh, amo
nimowanpo! Wan amo nimitzyekoltis notlakual,
nepa xiohtoka.
Siwatl amo
omotekipacho, wan okiwalihto:
—Amo xikualani, nochtin
tlen nikan tlaltikpaktli yoltokeh, nowanpowah. Amo nikinitta kox pinomeh,
masewaltin, kokoneh, noso kohkoltin,
nochtin nech mawisitah
wan ihkuak inpan
ahsi tonalli, nikinwikatikisah. Yen neh nimikilistli.
Tixkomtlakatl okachi
omomohti wan otlakayoseseyak, maski kualtzin otonatoka, oksemi omoyolkuik wan
okiwalihto:
—Nikanpa ximotoki ma
titlakuakah.
Ihkuak opehkeh tlakuah,
tixkomitl amo kualtik okitolo sen kamatl tlen okimoxelilih.
Mikilistli otlahtlakuah, kanpa
okitlamito nochi poyohnakatl wan tixkomitl sanelihki omihyokah, owalmik,
yen mikilistli okiwikak.
Moneki amo satekitl
titlakuaskeh, ma tikkuakah san tlen
tiknehnekiskeh, tlamo kualtis timokokolistemoliskeh wan
timikiskeh.
De tanto andar rumbo a la casa de su “amigo” se cansó y entonces pensó:
—Ahora sí voy a comer, venga quien venga.
Sacó su comida, se acomodó en el suelo, en eso nuevamente vio lle- gar a alguien, esta vez se
trataba de una mujer quien amablemente
lo saludó, diciendo:
—Buenas tardes amigo, ¿podrías invitarme de tu comida? Él, muy
contrariado, le respondió:
— ¡Yo no soy tu amigo!
Tranquilamente la recién llegada le dijo:
—No te enojes, yo soy amiga de
todos los que están vivos aquí en la
tierra; no distingo a ricos, pobres, niños y adultos, porque todos ellos me respetan y cuando les llega la hora me los llevo, yo
soy la muerte.
Entonces, él se asustó y sintió un frío intenso en todo su cuerpo, aún
cuando el día era caluroso y sin resistencia accedió:
—Está bien, ven, siéntate aquí,
¡vamos a comer!
Cuando el comelón se dispusó a comer un pedacito de carne, no se lo
pudo tragar. En cambio la muerte comió y comió hasta terminar toda la carne de pollo. De pronto el
hombre gordo murió; la muerte se lo llevó.
Aprendamos la lección: Todos debemos comer únicamente lo nece- sario, porque cuando comemos
demasiado podemos tener obesidad,
una enfermedad que nos puede producir la muerte.
TLAMILIZTLI
FIN
TLAHTLAPOWALTIN
CUENTOS
se terminó de imprimir
en el mes de diciembre de 2008
en los talleres de Ediciones Gernika, S.A.
Latacunga No. 801, Col. Lindavista
07300, México, D.F. gernika_gernika@yahoo.com.mx
Su edición consta de 1 000 ejemplares
Comentarios
Publicar un comentario