TLAHTLAPOWALTIN CUENTOS TLEN POWI ITLAHKOTIAN VERSIoN NAHUATL ESPAÑOL2



KUAWCHIKIMOLLI
IWAN PICHÓN

EL PÁJARO CARPINTERO Y EL PICHÓN

AdAptAción  • OkiyektlAli
Ramón  tEpolE  gonzálEz
tomado  dE  cuentos  en náhuatl  de Guerrero

Nemech melawilis sen tlahtolli tlen omochihkeh sen kuawchikimolli wan  sen   pichon.   Kuawchikimolli  okipaktiaya   tlatzotzonas  wan tlalia okiitaya  sen ilwitilistli yeh ompa oyaya tlatzotzonati. Kemin okipiaya itlakem  tatapahtik, miak opinawaya.  Semitikan okinamik sen pichon wan okili:

—Tleka amo techtlanetia motlakem wan nikmotlalilis? Tlen noaxka kipia se tlapalli  tlen  amo teyolchikah,  san kintekipachowa  tlakah, wan nimopinawa neh nitlatzotzonati kanin ilwichiwah, ikinon nimitztlatlahtia techtlaneti motlakem.

Pichon okinankili:

—Amo, amo nimitztlanetis, san sen nikpia. Kuawchikimolli oksemi okili:
—Techtlaneti san inin yowalli. Pichon okinankili:
—Amo, amo  nimitzmakas,   nimopinawas  tlalia  ninentinemis  san ihkon.

Kuawchikimolli okili:

—Amo ximotekipacho, nimitztlanetis tlen noachka wan xikmotlalili, san inin yowalli.

Pichon okihto:

—Nimitztlanetis wan mostla techmakas.

Okitlaneti itlakem wan okimotlalilti  tlen kuawchikimolli iaxka. wan pichon okihto:

—¡Motlakem wel tatapaktik, wan amo kualtzin!

Voy a contarles el cuento del pichón y el pájaro carpintero.  Pues ahí tienen  ustedes que el pájaro carpintero  era un músico que acostum- braba ir a tocar a todas las fiestas.  Pero le daba pena  su aspecto, porque su ropa, ademas de vieja, era de un color muy triste,  por eso un día le dijo al pichón:

—Préstame tu traje  para ponérmelo,  el color del mío es muy triste y me da pena portarlo  porque yo siempre voy a tocar a las fiestas. Por favor te  suplico que me lo prestes  esta  noche,  pues está  muy bonito.

El pichón le contestó:

—No, no te lo prestaré,  porque es el único traje que tengo. Pero el carpintero insistió, diciéndole:
—Préstamelo; es nada más por una noche. El pichón contestó:
—No, no te lo daré, porque me dará pena andar desnudo. El pájaro carpintero dijo:
—No te preocupes. Te lo prestaré  con la condicion de que sea sola- mente esta noche.

El pichón dijo:

—Bueno.

Rápidamente  hicieron  el intercambio  de trajes,  entonces  el pichón dijo:
—¡En realidad tu  traje  está  muy feo, y además está  roto!,  pero el carpintero insistió:



Kuawchikimolli okili:

—San inin yowalli niknehnekis  motlakem, wan nimitzkopilis mostla. Ma nioh, yipewas ilwitl wan nitlatzotzonati, neh nikyekana ilwitl.

Oyahki kuawchikimolli, wan pichon iselti omoka. Mostlatika pichon wehkawitl omochixtoka wan kuawchikimolli ayik owalehkok.

Pichon, miak omochokilih, apismiktoka wan amo okualtiaya tlakuati, inon tlakemitl tlen okikahtewilih kuawchikimolli wel tatapahtik wan tepinati  ikinon amo okinekiaya ma kiittakah.

Ompa omoka nochi yowalli okseki omochokili, kuawchikimolli ayakmo okikawiliko itlakem.
Ihkon pichon okahsikamah inin tlahtolli: amo tiktlanetis moaxkayo akin amo kuali tikixmati, ikinon axkan tikittah pichon amo kualtzin itlakem.



—Solamente por esta noche quiero usar tu traje y mañana te lo de- vuelvo. Es hora de irme a la fiesta.

Así, el carpintero  se fue y el pichón se quedó esa noche portando  el traje del carpintero.  Al día siguiente  el pichón estuvo esperando  el regreso del pájaro carpintero,  pasó mucho tiempo pero nunca llegó. Entonces el pichón se puso a llorar, porque tenía hambre y no podía ir a buscar comida, pues el traje  que llevaba puesto  estaba  roto  y le daba pena que lo vieran así. Continúo esperando  con la idea de recuperar su traje.  Pero el carpintero  nunca más volvió. Por eso hoy vemos al pichón con ese traje feo que le dejó el carpintero.
Así fue como el pichón aprendió la lección: Nunca es recomendable prestar cosas a las personas sin antes conocerlas bien.











NEMILISTLI  TEYOLKOKO

TRISTE  REALIDAD


Eloísa  xocua macuixtlE




Sen tlakatl okipiaya itahtzin wel wewetzin wan kokolisoh. Sen tonalli inon tlakatl  okiyehyekoh:

—Notah ayakmo tekipanowa santekitl  kokolisoh wan mostla wiptla tlamiti tlakuali. Okachi kuali nikilis notah ma yawi, ma motlatemoliti tlen  kikuas,  koxamo kanah  techan  kitleokoliskeh  se tlaxkalli  ,neh ayakmo weliti niknekuitlawis.

Niman okinotzki  itahtzin wan okili kenemin okiyehyekohtoka. Wewetzin otlawelkak  wan ika  miak tlahyowilistli,  ohtlipan otlaksatiah.

Kemin opehki teotlaki wan otlasesestoka, tlakatl oksemi omoyehyekoh wan okinotzki ichoko wan okinawati:

—Xiyah xikahsiti  mokohkol, xikwikili inin tilmahtli  ma kimokenti, amo sesekmikis kanin kochiti.

Choko okiwelkakili itah,  okonanki  tilmahtli  wan ichtakatzin okitlahkotek wan okikuitlapantokak ikohkoltzin.  Ihkuak okistewak, okitenkak  itah okitzahtzili:

—Tlekan san tlahko  tilmahtli  tikwikilia mokohkol, mach onimitzili xiktlahkoteki.

Choko omixkopki wan okinankili:

—Tlahko tilmahtli  nikkawilitih nokohkoltzin  wan oksen tlahko nimitzmakas ihkuak tehwatzin  tonewas.




Era un señor que tenía a su padre muy enfermo y muy viejito. Cierto día ese señor pensó:

—Mi padre ya no trabaja, está muy enfermo y tarde o temprano nos faltarán  los alimentos. Será mejor que le diga que se vaya a buscar quien le regale algo para que coma, porque yo ya no puedo seguirlo manteniendo.

Enseguida, llamó a su padre para comunicarle la decisión que había tomado. El anciano  aceptó  con gran  sufrimiento y lentamente co- menzó a caminar con rumbo desconocido.

Como ya era tarde y hacía frío el señor reflexionó un poco, llamó a su hijo y le dijo:

—Alcanza a tu abuelo y llévale esta cobija, no sea que vaya a morir de frío allá donde llegue a dormir.

El muchacho obedeció a su padre, cogió la cobija y a escondidas la cortó por mitad, y salió tras de su abuelito.  Cuando iba saliendo es- cuchó la voz de su padre que le gritaba:

—¿Por qué le llevas únicamente  la mitad de la cobija, acaso te dije que la cortaras?

El muchacho volteó y le contestó:

—Es que la mitad  es para mi abuelo y la otra  mitad  será para mi padre cuando tenga que irse.





POYOHLAMATL
TLATLASKI

LA GALLINA PONEDORA





Juana  lEonoR  quiahua  macuixtlE



zongolica, VERacRuz




Yiwehkika okatka se poyohlamatl, opapatlatzaya ihkuak otlatlasaya wan chikawak  otzahtziaya  kemin  axkan  nonihki  ihkón  kichiwah. Ahsik   se   tonalli,   ihkuak    otlatlaski,    chikawak   otzahtzitewak wan opapatlatzki. Sen kalatl okikak, inawak omotokih wan okikualankatlapowi:

—¿Tleka chikawak  tikuitzowa?  titenakaskoko,  ¿kox  amo  tikmati miaktin amo kinpaktía?  melahkayopan titenakaskuehso.
Poyohlamatl okinankili.

—Neh amo  nikuitzowa,  nikuika  ika  miak  pakilistli,  xikitta  tlen kualtzin  totoltetl yoniktlali.
Kalatl okili:

— ¿Wan ika se totoltetzintli miak tiilwichiwa? Okinankili:
—Tlekan amo, wan tlen motech powi? Okili:
—Kuali kahki,  neh  nimitznehmachtia, ihkuak  titekualanis, kualtis mitzkechmalinaskeh, wan amikah mopan tlahtos.

Teotlakah nochtin tlanemitiltin omokochtenkeh. Ihkuak otlapoyawik, kalatl opehki chikawak tlakuika  wan poyohlamatl san otlakaktoka. Satepan okseki kalameh nonihki opehkeh tlakuikah. Ihkon otlakuikakeh   nochi  yowalli.  Mostlatikan,  poyohlamatl   okahwato kalatl, okili:
—¿Tlen tikyehyekowa, ika mokuitzolis tlen yowak otikmotekiti, amo titenakaskuehso ?


Hace tiempo  había  una  gallina ponedora,  que cada vez que ponía un huevo aleteaba  y cacareaba con todas sus fuerzas. Llegó un día en que al poner su huevo y cacarear como acostumbraba hacerlo se acercó a ella una rana, y muy molesta le dijo:

—¿Por qué pegas esos gritos  tan  fuertes?  Nos ensordeces  a todos,

¿qué no te das cuenta  que a muchos no les agrada? De verdad que molestas a todo el mundo.

La gallina respondió:

—Yo no grito,  yo canto de alegría. ¡Mira, he puesto  un huevo muy bonito!

La rana dijo:

— ¿Y por un huevito haces tanta  fiesta? Ella contestó:
—Claro que sí, y ¿cuál es el problema? Le respondió:
—Está bien, yo sólo te advierto,  cuando tú  hagas enojar a toda la gente te jalarán el pescuezo y no va a haber quien te defienda.

Al atardecer  todos los animales se disponían a dormir, al oscurecer, la rana comenzó a croar, misma que durante  el día había regañado a la gallina. En seguida las demás ranas comenzaron a cantar también, y así continuaron  toda la noche. Al siguiente  día la gallina también muy molesta fue a ver a la rana para decirle:

— ¿Piensas que tus gritos de anoche no fueron muy escandalosos?



Okinankili:

—Neh amo nikuitzowa,  kualtzin  nitlakuika.  ¿Amo mitzpaktía notlakuikal?

Okikualankanankili:

—Amo nechpaktia,  amo nikwelitta  motlakuikal  wan tla titlakuika, amitla tiyektlalia,  neh mohmostle nitlatlasa, niktlalia  sen totoltetl tlen  kikuah  chanehkeh, tlalia  kinpolowa tomin, kinnemakah  wan itlah  kimokowiah,  ikinon  amo kemanian  nechkechmalinaskeh yon amo nechnamakaskeh.

Kalatl okili:

—Xikitta, teh san se totoltetl otikontlali wan sahpanowa titzatzahtzi, tikuitzowa wan tiilwichiwa, neh onikintlali kipanowia se tzontli nokonewah, wan amo nikan nepa nitzatzahtzitinemi.

Poyohlamatl san omopina wan amo okachi otlatlahto.



La otra contestó:

— ¿Cuales gritos?, yo solo estuve cantando,  ¿acaso no te agrada mi canto?

Le respondió:

—¡Claro que no!,  y si es verdad que tú  sabes cantar  yo no le veo sentido,  pues no veo que hagas algo bueno, yo todos los días pongo un huevito para que se lo coman los que viven en la casa, o para que lo vendan. Por eso a mí no me jalaran el pescuezo.

La rana arremetió:

—¡Mira!, tú por un solo un huevo haces tanto escándalo, sin embar- go yo pongo más de cuatrocientos y no hago tanto alboroto.  Dicen que la gallina sólo se agachó de vergüenza sin decir palabra.

Comentarios

Entradas populares