TLAHTLAPOWALTIN CUENTOS TLEN POWI ITLAHKOTIAN VERSIoN NAHUATL ESPAÑOL



TLAHTLAPOWALTIN

CUENTOS





TLEN POWI ITLAHKOTIAN
DE LA REGIÓN CENTRO DE VERACRUZ TEMPOWALTIN / VERSIÓN NÁHUATL / ESPAÑOL



WEHWEYI KOWAMEH

GRANDES SERPIENTES





EzEquiEl  JiménEz  RomERo


Zongolica, VERacRuz


Tlapowah tokohkoltzitziwah, ompa itech  inon  tepeyoh  itokahkan Tlahkuiloltekatl,  mochantiah  miaktin kowameh, sekimeh wehweyih moskaltiah kanpa kipanowiah tlen achi sen tlakatl.
Oksekimeh kowameh sahpanowa yokokochkatikeh  wan ikinon ihwi- yohkeh,   ayakmo  kanah   motlalowah,  san  kochtokeh  wan  ikinon ihkuak  tlakuasnekih, kamachalowah  wan  ika  inihyoyo  kintilanah tototzitzinteh noso oksekimeh yolkatzitzinteh tlen  innawak  papa- nowah wan kintolowah.

Cuentan  nuestros  abuelos,  que en  el cerro llamado Tlacuiloltecatl anidan  grandes serpientes,  y que algunas de ellas son tan  enormes que rebasan el tamaño normal de un hombre.
También se dice que algunas son muy viejas y que por ello se han emplumado; todo el tiempo están  durmiendo y cuando tienen  ham- bre, arrojan  por la boca una especie de vapor que se extiende  por varios metros.  por este medio atraen  o jalan a los pajaritos  u otros animalitos que se encuentran con ese vaho y se los tragan.


CHOKO TLEN
TLALNANTLI OKITENMIK

EL MUCHACHO QUE SOÑÓ  A
LA MADRE TIERRA

Raúl  macuixtlE  quiahua

zongolica, VERacRuz

Inin tlahtolli onechpowili nosistzin wan yineli ihkon opanok. Kiihtowa kiwika kanah ome eyi xiwitl, ipan sempoalli wan nawi tonalli mestli junio omochihkeh yeh iwan ichoko inin tlamawisolli:

Inon   kualkantika    omehki   nochoko,   neh   onitistoka    wan   yeh onechili:

—Teh Nana, techmelawili tleka ihkon onitenmik. Oniknankili:
—Tlen otiktenmik, itlah amo kuali? Yeh onechnankili:
—Onitenmik  oniyah  itech  tepetl   onitekipanoto  wan  oniknamik, sen nana tlakemtok,  ikuetzin  xopaltik wan kuatlakemtok ika ipayo noihki  xopaltik,   nana  kuali  okuapochinki,   onechtlahtlani  kanin nioh.

Neh oniknankili:

—Nioh nitekipanoti itech tepetl. Yeh onechili:
—Tlekan amo nikan timiltokah? notlanemitiltin welitis tlakuahkuaskeh.
—Ihkon  timotlapowihtokeh ihkuak  kanin  se askakuawitl  moketok onikittak  se weyi pesohtli temotiwitz,  kemeh onikwikatoka tepostlatoponilli, oniktlatoponili wan owetzito. Ihkuak oniknekiaya nikonkuis,  nanatzin  omotlelo okikuito.


Esta historia me la contó mi abuela, y según ella, realmente  así ocu- rrió. Dice que hace algunos años, un 24 de junio, a ella y a su hijo les sucedió el siguiente hecho:
Ese día mí hijo se levantó temprano,  yo estaba moliendo, se me acer- có y me dijo:
—Tú que ya eres mayor de edad, dime que significa este sueño que tuve.
Yo le respondí:

—¿Qué soñaste?, ¿algo malo?, anda dime, ¿qué fue lo que soñaste? Él me respondió:
—Soñé que fuí a trabajar  al cerro y en el camino me encontré  con una señora vestida de morado, un rebozo del mismo color que cubría su cabeza, era muy anciana,  tenía  el pelo completamente  blanco y me preguntó  que a dónde iba. Le contesté  que al cerro a trabajar, entonces ella me dijo:
—¿Por qué no trabajas aquí, no ves que mis animales se mueren de hambre?

Así estábamos  platicando  cuando  mire que en un huarumbo  venía bajando  un  tejón.  Como llevaba rifle  le apunté  y disparé  rápida- mente.  El animal cayó muerto, pero cuando intenté ir a recogerlo la anciana se adelantó y lo levantó.  Me quede pensando:

—¿Por qué ella lo fue a recoger si fui yo quien lo mató?

Así estaba pensando cuando vi a la mujer que regresaba con el ani- mal y me dijo:

Neh onimoyehyeko:

—Amati tlekan  ihkon  okichi  inon  tenan,  tekuani  okikuito?,  wan amo yeh okitoponilih.

Ihkon onimoyehyekohtoka ihkuak onikittak  nanatzin  amo okiwikak tekuani,  yeh onechwalmakak wan onechili:

—Xikwika inin  tekuani,  xikchipawa,  wan xikkuati  inwah mochanehkawah, inon motlaxtlawil, san nimitztlatlahtia nikan xitekipano.

Neh oniknankili:

—Tlekan ihkon tikneki?

Ihkon nitenmiktok, nikitta keh yinelli iwan nimotlapowihtok, satepan otimonawatihkeh wan oniyah notlallan,  onimoyehyekohtiah:

—Tlekan ihkon onechtokti nanatzin…

Inon tonalli nochoko oyaskia tekipanoti  itech tepetl,  kemeh ihkon okitenmik  oniyehyeko  okachi  kuali  amo  oyaskia,  koxamo  kanah kowatl kitetexos,  kanah okuillin kiminas noso itlah amo kuali ompa mochiwati.

Neh onikili:

—Amo itech tepetl  xinemiti,  okachi kuali xitlachiati  mokahwentla, itlah xikchiwati, techtemoliti seki kamohtli,  teotlakan  tikuaskeh.

Otlakua wan onechilitewak  kitemoti  seki atlantetl, kemin oyaskia nenemiti  okiwikaskia charpe, neh onikili:
—Tla tikyehyekowa  itlah  timochiwati  okachi kuali xikwika motlatoponiloni.


—Llévate el animal, cocínalo y compártelo con tu familia, es como si te pagara, pero por favor trabaja aquí para que mis animales coman.

Yo le respondí:

—¿Por qué me pides eso?

Así estaba soñando como si realmente  estuviera platicando  con ella, después nos despedimos y me fui a trabajar al cerro.

Por ese sueño ya no quiso ir a trabajar,  pensó que quizá una víbora lo mordería o algo malo le podía suceder. Y le dije.

—No pienses así, por lo menos ve a caminar por tu  cafetal,  busca algo que hacer,  trae  unos  camotes  para que podamos comer en la tarde.

Comió, y me dijo que iba buscar piedras de río porque pensaba llevar el charpe al cafetal, entonces yo le recomendé:

—Si piensas que algo malo te va a pasar, mejor llévate el rifle.

Él me obedeció, se echó al hombro el rifle y se fue. Yo me quedé en la casa limpiando, lavé, martajé el maíz, hice la comida. Ya era tarde cuando llegó cargando un costal, deduje que pesaba y pensé que me traía los camotes que le encargué.

Entró a la cocina, tiró su carga en el suelo y después fue a dejar el rifle a su lugar. Rápido fui a abrir el costal y grande fue mi sorpresa; adentro  había un tejon.  Cuando mi hijo me vino a alcanzar, le dije:
—Ya viste, el sueño que tuviste  no te mintió,  lo que soñaste  se te cumplió. Ahora, así como ya se te cumplió una parte  de tu sueño, tú cumple la otra, ve y siembra maíz ahí donde encontraste el tejón,


Nochoko   onechwelkak,    okonkuito    itepos    wan    oyahki.    Neh kalihtik onimokah onimotlaachiwi, onitlapak, onitlapayanki wan onitlakualchih. Yiteotlak  onikittak   owalehkok  kimamahtiwitz  sen kostalli motta weletik.

Neh onimoyehyeko  yineli  onechwalikili  kamohtli.   Okontlamotlak kanin  nitlakualchihtok wan tepostli  okitlatito. Neh oniktentlapoto kostalli, wan onikittak  ompa aktok se weyi pesohtli. Ihkuak nochoko onechahsiko onikili:

—Otikittak yineli okiski tlen otiktenmik. Oniknankili:
—Axkan kemeh ihkon omitzmakak tekuani tlen otiktenmik, xitlayiti wan ximiltokati  kanin otikahsik,  ompa tlakuaskeh  tekuanimeh  wan ihkon tikwelkakis tlen tlalnantzin omitznawati.
Chokoh onechwelkak, oyahki otlayito,  ompa kanin okahsik pesohtli wan amo niistlakati, inon milli kualtzin omomanki, wan tekuanimeh amitla okikuahkeh.  Inon kihtosneki tlalnantzin okitlasohkamat nochoko, okiwelkak itlanawatil.



así comerán los animales de nuestra  madre tierra,  porque fue ella a quien soñaste,  y eso fue lo que te pidió en el sueño.

Mi hijo me obedeció, ahí donde encontró  al tejón,  labró la tierra  y sembró maíz. No miento, esa milpa creció bonita, dio mucha mazorca y los animales del monte no entraron  a la tierra para comérsela.
Eso significa que nuestra madre tierra agradeció en esa forma que mi hijo hubiera cumplido sus deseos.

Comentarios

Entradas populares